🌼 तिहार, सेल अनि जीवन 🌼

तिहार, सेल अनि जीवन – मार्शल राठौंर । २०८२।०७।०१

समय र जीवनबीच एक किसीमको घनिष्ठ सम्बन्ध रैछ । दुबै चलिरहने निरन्तर अर्थात गतिवान । समयको चक्रले जसरि बिभिन्न आरोह अवरोह दिईरहेको हुन्छ जीवन पनि त्यसरि नै बढी रहेको हुन्छ, आरोह अवरोहहरु पर गरिरहेको हुन्छ । समय पनि गोल गोल घुमी रहन्छ जीवन र जीवन चक्र पनि गोल गाले घुमी रहन्छ । अर्थात गोल गोल गोलाकार । यस्तै आरोह अवरोह अनि समयको चक्रबीचबाट गुज्रिरहेको दैनिकीमा कहिले काहिं फुर्सद जब पाउदछौं श्रीमतीजीले केहि न केहि उपाय गरि हाल्ने । आज शनिवार, अनि तिहार पनि नजिकिंदै गरेको दिन्, दिउसो खाने खाजाको वारेमा कूरो मात्रै के निकालेको थिए उनको मुखबाट फुत्त निस्किहाल्यो ‘सेलरोटी’ । तिहार अनि सेलरोटी, झीलीमीली बत्ती तिहारको रौनक नै हो र म सोचि पनि रहेको थिए, “तिहारकै वारेमा त सेलरोटी भन्नासाथ सहमति जनाई दिए” । वास्तवमा अघिल्लो रात नै उनले योजना बनाएर आवश्यक तयारी पनि गरिसकेकी रहिछिन् । मलाई पनि सहि नै लाग्यो तिहारको समय आउदै गर्दा सेलरोटी खाजा खाने ।

अब शनिवार घर बसाईकै क्रममा आज श्रीमतीजीले दिउसोको खाजाको लागी सेलरोटी पकाउने भईन् । सेलरोटी हामीमध्ये धेरैले देखेको, चाखेको, एक प्रकारको स्वदेशी खाद्य परिकार । अहिलेक नयाँ पिढीलाई शायद यस्को वारेमा थाहा नहुन पनि सक्छ । पिज्जा, बर्गर, पास्टा लगायतका बिदेशी परिकारहरु तयारी किन्न पाईन्छन् बजारमा र त्यस्मै रमाईरहेको हाम्रो नयाँ पिंढीलाई यो हाम्रो अर्गानिक परिकारबारे थाहा नहुन पनि सक्छ । पिज्जा, बर्गर, पास्टामा चिल्लो नदेखेका नयाँ पुस्तालाई सेलरोटी तेलयुक्त, चिल्लो पनि लाग्न सक्ला, तर पनि हामी मध्ये धेरैलाई भने मनपर्ने परिकार मध्येमै पर्दछ सेलरोटी ।

सेलरोटी बनाउन अघिल्लो दिन बेलुकी नै तयारी गरी सकेकी रहिछिन् । बिहानको खाना खाईसके पश्चात उनी कम्मर कसेर तयारीमा जुटिन् । चुल्होमा तावा बसाएर तेल तताउन थालिन् । अलि कडा आँचमा तेल तातेसंगै सेल पकाउन भनी चामलको पीठोलाई फिटेर राखिसकेपछि पीठोलाई सोलीजस्तो भाँडोमा राखेर तातो तेलमा बिस्तारै गोलो आकार बनाई दिंदै राख्दै गईन् । यहाँसम्मको काम त उनी एक्लैले गर्दै थिईन् भने अब यहाँनिर मेरो पनि काम रैछ, चिम्ताले तेलमा तैलिरहेको सेलरोटीलाई पाकेपछि पल्टाउने । पाकेको कसरी थाहा पाउने भन्ने पनि मज्जाको छ, अलि खैरो रंग भएपछि पाक्दो रैछ, अनि चिम्ताले समाएर निकाल्दै भाँडामा राख्ने । एवं रीतले सेल पकाउने काम सकियो ।

हेर्दा सजिलो, देखिने यो सेल पकाउने काम त्यति सजिलो भने होइन रैछ, आगोको राप अनि तातो तेलको वाफले हातमा पोल्दो रहे्छ । सेल पकाउ“दै गर्दा नियाल्दै थिए म, अनि मन मनै भन्दै पनि थिए कि हेर्दा सजिलो जस्तो लाग्ने यो कामको लागी पनि शीप भने चाहिने रैछ, एकाग्रता र लगन पनि आवश्यक रैछ । पीठोको मात्रा, पानीको मात्रा, चिनीको मात्रा लगायत अन्य मसालाहरुको पनि अनुमान गर्ने खूवी चाहिने रहेछ भने पकाउन फिटेको पीठो तावामा खन्याउ“दा चाहिने धैर्यता तथा तेलको तापको पोलाई सहन सक्ने क्षमता चाहिं अर्को पाटो रैछ । यसरी हेर्दै गर्दा एउटा कुरो चाहिं थाहा भयो कि यो सेलरोटी पकाउने काम जति सजिलो भनेर सोचेको थिए त्यति सजिलो त पक्कै होईन रहेछ र अर्को कुरो भनेको मुख मात्रै चलाउन खप्पिस् तर हात चलाउन पछि हट्ने अल्छी जातिका मानिसले त यो काम कुनै हालतमा गर्दै गर्दैनन् । यति कुरा चाहिं पक्कै हो ।

सेलरोटी पकाउँदै गर्दा मेरो ध्यान यस्को आकार जुन गोलो हुने गर्दछ त्यतातिर गईरहेको थियो । यदि यो सेलरोटी गोलो हुनुको सटा चारकुने, तीनकुने अथवा अर्कै कुनै आकारको भई दिए कस्तो होला ? हुन त यसरी यसको अन्य आकारको वारे सोच्दा पनि अलि अनौठो महसुस् हुन्छ । हामीले बच्चा बेलादेखी नै देख्दै आएको सेलको आकार नै गोलो भएर पनि होला सेलरोटी भनेपछि गोलो मिलेको नै राम्रो ।

फेरी एकछिन म त्यो सेल पकाउँदै गर्दा हातलाई बिस्तारै तावाको एक छेउ देखी गोलो घुमाउँदै एक चक्कर काटेको हाततिर नियाली रहें र दिमागमा अर्को कुरा आईहाल्यो, यो सेलको एक गोलाकार चक्रको पनि केही अर्थ त पक्कै छ, मानौं यो एक बिम्ब हो, एक जीवन हो । हाम्रो जीवन पनि यस्तै हो, गोलो छ, जहाँबाट जसरी शुरु भयो अन्त्य पनि त्यहिं र त्यसरी नै हुने अर्थात बुढापाकाहरुले भन्ने गरेको पञ्चतत्वबाट बनेको भौतिक शरिर, नाशवान शरिर आखिरमा पञ्चतत्वमै मिल्ने हो भनेर भने झैं, अझ सहज भाषामा भन्दा नाङ्गै आएको नाङ्गै जाने, हो त्यस्तै । अझै भन्न त यसो पनि भन्ने गरेको पाईन्छ कि जीवनमा युवा अवस्था अथवा जवानी अवस्था एक चोटी मात्र हुन्छ, तर बच्चा दुई चोटी हुन्छ अर्थात मानिस बुढेसकालमा फेरी बच्चै हुन्छ भनेर, अर्थात बच्चाबाट शुरु भएर फेरी बच्चा नै हुन्छ भनेर । मानिसले पनि जीवनमा यस्तै चक्र पार गरेर आफ्नो जूनी बिताउने हो यो सेलरोटी जस्तै एक चक्कर काट्ने हो । अनगिन्ती अनुभवहरु संगालेका हुन्छन् मानिसले, कैयौंले कति कमाए कयौंले कति गुमाए तर जाने बेला खाली हात नै जाने हो, लिएर कोही जाँदैनन् अर्थात शून्यबाट शुरु भई शून्यमा नै अन्त्य हुन्छ । जस्ले यो जूनीमा राम्रा कामहरु गर्न सके अथवा गर्छन् उस्को जीवन राम्रो अर्थात गोलो सेल जस्तै राम्रो अनि गोलो जस्तो मिलेको सुखी, जस्ले राम्रो काम गर्न सकेनन् वा गर्दैनन् उस्को जीवन आकार नमिलेको सेल जस्तो । फेरी सेलको आकार तर्फ मेरो ध्यान गयो कि ठूलो गोलाकार, सानो गोलाकार, मानौं मानिसको आयू जस्तै । सानो सेलको छोटो आयू, ठूलो सेलको लामो आयू । सानो सेल पकाउँदा र खाँदा पनि चाडै सकिन्छ भने ठूलो सेल पकाउँदा र खाँदा पनि अलि बढी समय लिन्छ । मानौं ठूलो सेल भनेको लामो आयू र सानो सेल भनेको छोटो आयू । फेरी यसो बिचार गरें यो सेलरोटीको हाम्रो संस्कृतिमा पनि अर्थपूर्ण उपस्थिति रहेको देखिन्छ । कुनैपनि हाम्रा चाडपर्वमा सेलरोटी पकाएर खुवाउने देखी उपहार, कोसेली दिने, भेटी नै दिन पनि सेलरोटी राखेर दिने चलन छ शायद यसले पनि जीवनमा एक प्रकारको राम्रो सन्देश दिने काम वा जीवनको कामना गर्ने गरेको हुनुपर्दछ । बिशेष गरी तिहारको समयमा लक्ष्मीपूजा, भाईटीकाको कार्यमा सेलरोटीको महत्वपूर्ण उपस्थिति रहनुमा वा सेलरोटी राखिनुमा पनि लामो आयूको कामना जोडिएको हुन्छ भने सेलरोटी भन्नासाथ अब     बुझ्नुपर्ने के भयो भने, यो त शुभ अर्थात राम्रो होस् भन्ने भावना, कामनाको प्रतिक नै रहेछ ।

पुनः एक पटक सेलरोटीलाई नियालें र मनमा अर्को पनि कुरा पलायो, यो त एउटा बिम्ब जस्तै हो, गोलो, घुमाउरो, हाम्रै देशको राजनीति जस्तै, गोल गोल, शुरु र अन्त्य नछुटिने, टाउको र पुच्छर पनि नछुटिने, बस गोल गोल । के के न गर्न लागे अथवा के के न हुन लागे जस्तो कुराहरु आउँछन् हावा चलेसरी, हो हल्ला चल्छ, सर्बसाधारण देखी आम कार्यकर्ता सबजन बडो उत्सुकताका साथ ठूलै केही परिवर्तन हुने आश गर्छन् । तर दुईचार बैठक, दौडढुप पछि अन्त्यमा के न के, हात्ती हात्ती आयो फुस्सा भने जस्तै । अत्त्यमा निष्कर्श निस्किन्छ समझदारी कायम भयो, मिलेरै जाने भयो अर्थात जनता, कार्यकर्ता सबैलाई घुमाइ दिन्छन् त्यही चत्रब्यूहमा त्यहि सेल रोटी जस्तै गोल गोल ।

अन्त्यमा सेलरोटीको वारेमा केही नया“ पनि जोड्न सकिएला, थप्न सकिएला राम्रा अनि ब्यङ्गे  भरिएका तर सामान्य रुपमा यति बुझौं कि यो गोलो हुन्छ, राम्रो हुन्छ, मीठो हुन्छ अनि हाम्रै जनजीवनसंग पनि जोडिएको हुन्छ । जीवनसंग जोडिएको यस अर्थमा कि गोलो सेलरोटी राम्रो भने जस्तै जीवन पनि राम्रो बनाउन सकिन्छ शुभ कर्म, अनि सत्प्रयासबाट । शुभम् ।।

मार्शल राठौंर ।
२०८२।०७।०१
(लेखक नेपाल-भारत उद्योग वाणिज्य संघका निर्देशक हुनुहुन्छ)