🪔दीपावली/तिहार : एक बहुआयामिक महत्त्वका पर्व ✍️ लेखक: डा. विजय दत्त

📆 19 अक्टोबर 2025
काठमाडौं, नेपाल —
“शुभं करोति कल्याणं आरोग्यं धनवैभवम्।
सर्वशत्रु विनाशाय दीपज्योति नमोऽस्तुते।।”
शरद ऋतुको सुनौलो छायामा आउने दीपावली — नेपाली समाजमा ‘तिहार’ को नामले पनि परिचित — एउटा मात्र पर्व होइन, बहुआयामिक अर्थ बोकेको एउटा जीवनदर्शन हो। पाँच दिनसम्म मनाइने यो पर्व प्रकृति, पशु, मानिस, र देवी–देवतासँगको सम्बन्ध झल्काउने अनुपम प्रतीक बनेको छ।
🌸 सम्बन्ध र स्नेहको सामाजिक उज्यालो
दीपावलीले नेपाली समाजमा घर–परिवारबीचको आत्मीयता अझै प्रगाढ बनाउँछ।
भाइटीकाको दिन, दिदीबहिनी र दाजुभाइबीचको अटुट प्रेम र स्नेहको बन्धनलाई ताजगी दिइन्छ — जसले पारिवारिक सम्बन्धलाई भावनात्मक बल प्रदान गर्छ।
🧹 घर–घरमा हुने सरसफाइ, रङ्गीचङ्गी सजावट, र शुभकामनाको आदान–प्रदानले सामाजिक समरसता बलियो बनाउँछ।
🎶 संस्कृतिको झिल्को: देउसी, भैलो र दीप
दीपावली केवल रोशनीको पर्व होइन — यो संस्कृति जगेर्ना को उत्सव हो।
बालबालिका र युवायुवतीको समूहले गाउँघरमा भैलो–देउसी गाएर सम्पूर्ण समुदायमा उत्सवको छटा छर्छ।
फूलमाला, रंगोली, टीका, परम्परागत भेषभूषा — सबैले नेपाली मौलिकतालाई पुनः जागृत गर्छ।
विभिन्न जातजाति र समुदायले आ–आफ्नो शैलीमा तिहार मनाउने परम्पराले “विविधतामा एकता” को आदर्श प्रस्तुत गर्छ।
🕉️ धार्मिक चेतना र प्रकृति पूजन
दीपावली हिन्दू धर्ममा धनकी देवी लक्ष्मी, न्यायाधीश चित्रगुप्त, र काग-कुकुर-गाई-गोरु जस्ता पवित्र जीवप्रति समर्पित पर्व हो।
यसले देखाउँछ —
🙏 प्रकृति र जीवजन्तुप्रतिको श्रद्धा
🙏 सफाइलाई पवित्रताको प्रतिमान
🙏 अन्धकारमाथि उज्यालो, अधर्ममाथि धर्मको विजयको प्रतीक
विशेषतः चित्रगुप्त पूजा — एक गम्भीर धार्मिक पक्ष हो, जसले प्रत्येक व्यक्तिलाई आफ्नो कर्म, जीवनको मूल्य र उत्तरदायित्वबारे चिन्तन गर्न प्रेरित गर्छ।
💰 आर्थिक गतिशीलताको उज्यालो
तिहार बजारको मुहार बदल्ने पर्व हो।
🛍️ फूल, मिठाई, लुगा, सजावट सामग्री, यातायातदेखि होटल उद्योगसम्म — सबै क्षेत्रमा चहलपहल बढ्छ।
🌼 फूल व्यवसाय, 🌾 घरेलु उद्योग, र 🪔 माटाका दियो उत्पादनले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई समेत सशक्त बनाउँछ।
🎁 भाइटीका को उपहार आदान–प्रदान आर्थिक सञ्जाललाई अझै जीवन्त बनाउँछ।
🌱 पर्यावरणीय चेतना: परम्परा र प्रकृति हातेमालो
जहाँ कृत्रिम सजावटले प्रदूषणको खतरा ल्याउँछ, त्यहीं माटाका दियो, प्राकृतिक फूल, र जनावरपूजाको परम्पराले हरित संदेश दिन्छ।
कुकुर, गाई, गोरु पूजा → पशु–प्रेम र संरक्षण
माटाको दियो प्रयोग → पर्यावरणमैत्री व्यवहार
प्लास्टिक र बमपटाका कम प्रयोग → ध्वनि तथा वायु प्रदूषण न्यूनिकरण
तिहार प्रकृति र मानवबीचको सहअस्तित्वको एक उज्यालो उपदेश हो।
📜 निष्कर्ष : दीपावली – एक उत्सव, एक दर्शन
दीपावली उज्यालोको पर्व त हो नै, तर योभन्दा गहिरो कुरा हो —
🪔 सामाजिक एकता,
🪔 सांस्कृतिक गौरव,
🪔 धार्मिक श्रद्धा,
🪔 आर्थिक क्रियाशीलता,
🪔 र पर्यावरणीय चेतनाको सुन्दर समागम।
यसले हाम्रो सम्बन्धलाई उज्यालो बनाउँछ,
हाम्रो मनमा सकारात्मकता ल्याउँछ,
र समाजमा शान्ति, समृद्धि र सद्भाव फैलाउँछ।
चित्रगुप्त पूजाको गहन सन्देशले हामीलाई हाम्रा कर्म र जीवनदर्शनबारे सोच्न बाध्य पार्छ।
🎊 तपाईं र तपाईंका परिवारलाई दीपावली/तिहारको पावन अवसरमा हार्दिक मंगलमय शुभकामना!
🪔 “शुभ दीपावली! उज्यालो, समृद्धि र प्रेमले तपाईंको जीवन भरियोस्।”
✍️ डा. विजय दत्त
✅ लेख मन पर्यो? शेयर गर्नुहोस् र नेपाली संस्कृतिको उज्यालो फैलाउनुहोस्!
#Tihar2025 #DeepawaliNepal #FestivalOfLights #NepaliCulture #DrVijayDutta